- Çölyak hastalığı bir sindirim sistemi problemi olup glutene karşı oluşturulan anormal bağışıklık yanıtı nedeniyle meydana gelir (1). Gluten, temel olarak buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllardan üretilen besinlerin içerisinde yer alan bir maddedir (1). Yulaf içeren ürünler, gluten içeren diğer ürünlerle aynı ekipmanlar kullanılarak işlenmiştir. Bu nedenle, gluten bulaşı meydana gelmiş olabileceği için yulaf içeren ürünlerin üzerinde aksi belirtilmedikçe, gluten içeriyor olabileceği için dikkatli olunmalıdır (4). Gıda ürünleri dışında çeşitli ilaçlar ve vitaminler de gluten içerebileceğinden, bu rahatsızlığa sahip bireylerin dikkatli olması önerilir (1).
Gluten duyarlılığı vücudun bu maddeyle ilgili sindirim sorunu ile karakterizedir (1). Bazı kişilerde bu duyarlılık hafif ya da orta düzeyde olabilir (1). Bazı kişilerde ise çölyak hastalığı olarak ifade edilen otoimmün hastalık düzeyindedir (1). Otoimmün hastalıklar, bağışıklık sisteminin kendi doku ve hücrelerine karşı antikor ürettiği ve bu yapılarda hasara neden olduğu rahatsızlıkları tanımlar (1).
Çölyak Nedir?
- Çölyak hastalığı, hassas kişilerde glutene maruziyet sonrası ortaya çıkan bir ince bağırsak hastalığıdır (2). Duyarlılık durumu genetik faktörlere dayanır (2). Kronik olarak devam etme eğilimindeki bu durumun tedavisi amacıyla şu an için başvurulan temel yöntem beslenme planından gluten içeren ürünlerin çıkarılmasıdır (2).
Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
- Çölyak hastalığına sahip bireylerde genel olarak çeşitli besin maddelerinin eksikliği ve sindirim sistemi sorunları ile ilgili belirti ve bulgular ortaya çıkar: (3)
- Diyare (ishal)
- Şişkinlik
- Gaz
- Halsizlik
- Kilo kaybı
- Demir eksikliği anemisi
- Konstipasyon (kabızlık)
- Depresyon
Bu belirti ve bulgulara ek olarak bazı çölyak hastalarında dermatitis herpetiformis olarak ifade edilen, kaşıntılı deri döküntüsü meydana gelebilir (1). Yaklaşık olarak hastaların %15-25’ini etkileyen bu oldukça kaşıntılı döküntü kabarcıklar şeklinde kendisini gösterir (1). Dirsekler, kalça ve diz bölgesi, dermatitis herpetiformisin en sık tespit edildiği vücut bölümleri içerisinde yer alır (1).
Çölyak Hastalığı Neden Olur?
- Çölyak hastalığı belirtileri genel olarak enterosit adı verilen ince bağırsak hücrelerinin hasarlanmasına bağlı meydana gelir (2). Hastalığın kronik seyri sırasında hem bu hücreler hem de üzerinde yeren alan villus yapılarında uzun süreli iltihaplanma ve kayıplar meydana gelir (2). Hasar mekanizması glutene karşı bağışıklık yanıtı nedeniyle oluşan toksik maddelerin çevredeki yapıları etkilemesidir (1). Villuslar ince bağırsak hücreleri üzerindeki parmaksı çıkıntılardır (1). Bu yapıların hasarlanması sonrasın tüketilen gıdaların içerisindeki besin maddeleri tam olarak emilemez ve bu durum zaman içerisinde malnutrisyon olarak isimlendirilen beslenmeye yetersizliği gibi ciddi seyirli sağlık sorunlarına ilerleyebilir (1).
Çölyak hastalığına sahip bireyler HLA DQ2 veya HLA DQ8 baskın genlerine sahiptir (2). Bu genler glutene karşı bağışıklık sisteminin verdiği aşırı tepkinin oluşumunda rol oynayan protein yapıdaki maddelerin sentezi ile ilişkilidir (2). Genel popülasyonda çölyak hastalığının tespit edilme sıklığı %0,5 ile %1 arasındadır (2). Birinci derece yakınlarının bu rahatsızlıktan etkilendiği bireylerde çölyak hastalığı gelişimi %10’a kadar yükselebilir (2).
Çölyak Hastalığı Tedavisi Nasıldır?
- Çölyak hastalığının tedavisi kapsamında bu rahatsızlığın tespit edildiği her bireyin gluten içermeyen sıkı bir diyet uygulaması önerilir (2). Aynı zamanda diyetisyenlerin idaresinde planlanması önerilen beslenme programları sayesinde çölyak hastalığına bağlı oluşan belirtilerin birkaç gün ile birkaç hafta olarak ifade edilen bir süre zarfı içerisinde gerilemesi beklenir (2).
Diyet uygulaması dışında hastalarda oluşan çeşitli besin maddesi eksikliklerinin aydınlatılması amacıyla tam kan sayımı, demir depolarının incelenmesi, folat düzeyi, ferritin ve başta D vitamini olmak üzere diğer yağda çözünen vitaminlerin seviyeleri de incelenmeli eksikliklerinin tespit edilmesi halinde hastaya bu maddeler için uygun desteğin verilmesi sağlanmalıdır (2)
Çölyak Hastası Ne Yemeli?
- Çölyak hastası olan bireylerin beslenme planları gluten içermeyen gıdalar ile oluşturulur:
- Biftek, tavuk eti, mandıra ürünleri, yumurta, kuzu eti, hindi eti veya deniz ürünleri gibi hayvansal protein kaynağı besinler
- Avokado, Hindistan cevizi yağı, zeytin ve zeytinyağı veya tereyağı gibi yağ yapıdaki gıdalar
- Taze, dondurulmuş ve kurutulmuş her türlü sebze ve meyve
- Gluten içermeyen kahvaltılık gevrek ve diğer glutensiz olarak üretilmiş ürünler
- Taze veya kurutulmuş her türlü baharat ve bitkiler
- Fasulye, mercimek ve bezelye gibi baklagiller
2021518-EIP294-Selfit Websitesi5
Referanslar
1- ‘https://www.healthline.com/health/celiac-disease-sprue’
2- ‘https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441900/’
3- ‘https://www.healthline.com/nutrition/celiac-disease-symptoms’
4- ‘https://www.healthline.com/nutrition/celiac-disease-diet’
2- ‘https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441900/’
3- ‘https://www.healthline.com/nutrition/celiac-disease-symptoms’
4- ‘https://www.healthline.com/nutrition/celiac-disease-diet’
